សម័យចេនឡា ត្រូវបានគេរាប់ចាប់តាំងពីពាក់កណ្ដាលសតវត្សទី៦ រហូតដល់ដើមសតវត្សទី៩
- By Admin
- មីនា ១៨, ២០២២
- 765
សម័យចេនឡា ត្រូវបានគេរាប់ចាប់តាំងពីពាក់កណ្ដាលសតវត្សទី៦ រហូតដល់ដើមសតវត្សទី៩។
ក្នុងសម័យនេះ ខ្មែរបានផ្លាស់ប្ដូរព្រឹត្តិការណ៍សំខាន់ៗមួយចំនួននៅក្នុងប្រវត្តិសាស្ត្រ។ អ្វីដែលគួរឱ្យកត់សម្គាល់នោះ ឈ្មោះប្រទេសត្រូវបានប្ដូរពីនគរភ្នំទៅជាកម្ពុជានាសម័យនោះផងដែរ ហើយដំណាក់កាលនេះកម្ពុជា ក៏បានឆ្លងកាត់ការបង្រួបបង្រួម ព្រមទាំងមានការបែកបាក់ទៀតផង។ ចំពោះការបែកបាក់ជាលើកចុងក្រោយ គឺក្នុងរាជ្យរបស់ព្រះមហាក្សត្រិយ៍ជ័យទេវី។ ក្នុងនោះប្រទេសដែលចិនហៅថាចេនឡា ត្រូវបានបែងចែកជាពីរ គឺចេនឡាទឹក និងចេនឡាគោក។
ខាងក្រោមនេះ យើងនឹងធ្វើដកស្រង់អំពីការគ្រប់គ្រងរបស់ព្រះរាជាមួយចំនួននាសម័យចេនឡា។
ទី១ ព្រះបាទភវវរ្ម័នទី១ (៥៥០-៦០០)
នាសម័យនគរភ្នំ ព្រះរាជាទាំងឡាយបានវាតអំណាចគ្រប់គ្រងរបស់ខ្លួន ដែលលាតសន្ធឹងលើសាមន្តរដ្ឋ ឬរដ្ឋចំណុះជាច្រើន។ មិនតែប៉ុណ្ណោះ ទឹកដីអាណាចក្រនគរភ្នំ បានលាតសន្ធឹងលើតំបន់ទន្លេមេគង្គត្រង់ចន្លោះប៉ាក់សេខាងជើង ក្រចេះនៅខាងត្បូងដែនដីភាគធំ នៃទន្លេសេមូន ក្នុងប្រទេសថៃសព្វថ្ងៃ។ រីឯចំណុចកណ្ដាលនៃអាណាចក្រនគរភ្នំ គឺវត្តភូ ឬតំបន់ចំប៉ាសាក់ ប្រទេសឡាវបច្ចុប្បន្ននេះ។ រដ្ឋចេនឡា គ្រប់គ្រងដោយសន្តតិវង្សមួយ ដែលបានអះអាងថា ជាប់ខ្សែរយៈពីការចងសម្ព័ន្ធរវាងឥសីកម្ពុស្វយម្ភូវៈ និងអប្សរាមេរា ខ្សែខាងសូរ្យវង្ស។
ចុងសម័យនគរភ្នំ ដោយសារព្រះបាទរុទ្ទ្រវរ្ម័ន បានធ្វើគត់គុណវរ្ម័នជាប្អូន ដើម្បីដណ្ដើមរាជ្យ។ ការធ្វើគត់នេះ បានកើតឡើងនូវចលនាបះបោរកាន់តែរីកធំឡើងពេញអាណាចក្រភ្នំ តែចុងក្រោយនៃរាជ្យព្រះបាទរុទ្ទ្រវរ្ម័ន ទ្រង់ប្រហែលធ្វើអត្តឃាតដោយខ្លួនឯង ឬក៏ដាក់រាជ្យក៏អាចថាបាន ព្រោះគ្មានឯកសារណាមួយបញ្ជាក់ច្បាស់ពីចំណុចនេះទេ ប៉ុន្តែពេលនោះរាជបល្ល័ង្កនគរភ្នំ ត្រូវនៅទំនេរ ហើយកម្លាំងបះបោររបស់គុណវរ្ម័ន បានដណ្ដើមបានរាជធានីវ្យាធបុរៈ។
នៅជិតរដ្ឋចេនឡាឯណោះវិញ ក្រោយពីព្រះបាទវិរៈវរ្ម័ន ជាបិតាសុគតទៅព្រះអង្គម្ចាស់មួយអង្គព្រះនាមភវវរ្ម័ន ត្រូវជាចៅព្រះបាទរុទ្ទ្រវរ្ម័ន ដែលជាស្ដេចចុងក្រោយនៃអាណាចក្រភ្នំ ក៏ក្រោកឈរប្រឆាំងនឹងចលនាបះបោរឡើង ដែលមានជំនួយពីចិត្រាសេនា ជាប្អូនជីដូនមួយព្រះបាទភវវរ្ម័ន បានវាយដណ្ដើមយកអាណាចក្រនគរភ្នំ ដែលជាមរតកជីតាខ្លួន គឺព្រះបាទរុទ្ទ្រវរ្ម័ន មកវិញបាន ព្រោះព្រះអង្គបានវាយបង្រ្កាបបក្ខពួករបស់គុណវរ្ម័ន ឱ្យដកថយពីរាជធានីវ្យាធៈបុរៈ ទៅតាំងនៅភាគខាងត្បូង គឺអង្គរបុរីស្រុកព្រៃកប្បាស ខេត្តតាកែវ សព្វថ្ងៃនេះ។ ព្រះអង្គគ្រប់គ្រងដែនដីពីចន្លោះទន្លេមូនខាងជើង ទន្លេសាបខាងត្បូង ជួរភ្នំអណ្ណាមខាងកើត ទៅទិសខាងលិចដល់ស្ទឹងព្រាជី និងមង្គលបុរី។ នេះបើតាមគេបានរកឃើញសិលាចារិករបស់ព្រះអង្គ។
បន្ទាប់ពីទទួលជ័យជម្នះ ព្រះបាទភវវរ្ម័ន ដែលទ្រង់ជាព្រះរាជានៃសន្តតិវង្សសូរ្យវង្ស ខាងចេនឡា ទ្រង់បានរៀបអភិសេកជាមួយនឹងក្សត្រីកម្ពុជរាជលក្ម្សី ផ្នែកខាងសោមវង្ស ខាងនគរភ្នំ ដែលស្លោកទី១១ នៃសិលាចារិកបក្សីចាំក្រុងបានបញ្ជាក់ថា កូនចៅឥសីកម្ពុ បានភ្ជាប់សូរ្យវង្សខាងចេនឡា និងសោមវង្សខាងអាណាចក្រភ្នំ គឺព្រះបាទភវវរ្ម័ន។ ព្រះបាទភវវរ្ម័ន អង្គនេះហើយដែលបានប្ដូរឈ្មោះប្រទេសពីនគរភ្នំ ទៅជាកម្ពុជា ដែលប្រើរហូតដល់សព្វថ្ងៃនេះ។ ព្រះអង្គទ្រង់បានសោយរាជ្យពីឆ្នាំ៥៥០ ដល់ឆ្នាំ៦០០ នៃគ្រិស្ដសករាជ។
ទី២.ព្រះបាទមហិន្ទ្រវរ្ម័ន (៦០០-៦១៥)
ក្រោយពីព្រះបាទភវវរ្ម័ន សោយទិវង្គតទៅ ចិត្រាសេនា ជាប្អូនក៏បានឡើងគ្រងរាជ្យបន្តពីព្រះរាម ដែលទ្រង់មានព្រះនាមក្នុងរាជ្យថា មហិន្ទ្រវរ្ម័ន។ ព្រះបាទមហិន្ទ្រវរ្ម័ន ទ្រង់បានបន្តពង្រីកអំណាចអាណាចក្រចេនឡា បន្តទៅទិសខាងលិច និងទៅទិសខាងត្បូងទៀត ដើម្បីការពារព្រំដែនផ្នែកខាងកើត ព្រះអង្គបានរឹតចំណងមិត្តភាពយ៉ាងជិតស្និទ្ធ ដោយបានធ្វើសន្ធិសញ្ញាជាមួយនឹងប្រទេសចំប៉ា។ ព្រះអង្គបានសោយរាជ្យពីឆ្នាំ៦០០ ដល់ឆ្នាំ៦១៥ នៃគ្រិស្ដសករាជ។
ទី៣ ព្រះបាទឥស្សណៈវរ្ម័នទី១ (៦១៥-៦៣៨)
ក្រោយពីព្រះបាទមហិន្ទ្រវរ្ម័ន សោយទិវង្គតទៅ ព្រះរាជបុត្ររបស់ព្រះអង្គព្រះនាមឥស្សណៈវរ្ម័នទី១ ទ្រង់បានឡើងគ្រងរាជ្យបន្តពីព្រះបិតា។ ព្រះបាទឥស្សណៈវរ្ម័ន ជាព្រះរាជាដែលមានមហិទ្ធិឫទ្ធិណាស់ ព្រះអង្គក៏ជាអ្នកដែលបានបញ្ចប់ការវាយដណ្ដើមយកអាណាចក្រភ្នំទាំងស្រុង ដោយទ្រង់វាយដណ្តើមបានរាជធានីអង្គរបុរី ក្នុងអំឡុងឆ្នាំ៦៣០ នៃគ្រិស្ដសករាជ។
ព្រះអង្គបានពង្រីកការត្រួតត្រាឆ្ពោះទៅទិសខាងត្បូង ដល់ព្រំប្រទល់ដែនដីកម្ពុជាក្រោមសព្វថ្ងៃ ហើយទិសខាងលិចដល់ខេត្តចាន់តាប៊ុន ប្រទេសថៃសព្វថ្ងៃ ដើម្បីរឹតចំណងមិត្តភាពជាមួយបរទេស។ លើសពីនេះ ព្រះអង្គបានបញ្ជូនរាជទូតទៅប្រទេសចិន នាឆ្នាំ៦១៦-៦២៣ និង៦២៧ ទៀតផង។ ព្រះអង្គបានរៀបអភិសេកបុត្រីរបស់ព្រះអង្គ ព្រះនាមសារៈវ៉ានី ជាមួយនឹងចៅទួតម្នាក់របស់ព្រះរាជាចំប៉ា ដែលទ្រង់ប្រសូតបានបុត្រាមួយអង្គ។ ក្រោយមកទ្រង់បានឡើងគ្រងរាជ្យនៅប្រទេសចំប៉ា នៅឆ្នាំ៦៥៣ ដោយមានព្រះនាមថា វិក្រន្តា។
សូមជម្រាបថា ព្រះបាទឥស្សណៈវរ្ម័ន ទ្រង់បានតាំងរាជធានី នៅចំកណ្ដាលអាណាចក្ររបស់ព្រះអង្គ ដែលមានឈ្មោះថាឥស្សណៈបុរៈ។ រាជធានីឥស្សណៈបុរៈ មានប្រជាពលរដ្ឋប្រមាណ២ម៉ឺនគ្រួសាររស់នៅ។ បច្ចុប្បន្ននេះ រាជធានីឥស្សណៈបុរៈ ជាតំបន់រមណីយដ្ឋានសម្បូរព្រៃគុក ដែលមានសំណល់ជាប្រាសាទធ្វើពីឥដ្ឋជាច្រើន ស្ថិតនៅខាងជើងខេត្តកំពង់ធំ សព្វថ្ងៃនេះ។ ក្នុងរជ្ជកាលព្រះបាទឥស្សណៈវរ្ម័ន ដដែលនោះ អាណាចក្រចេនឡា មានការរីកចម្រើនណាស់ ប៉ុន្តែក្នុងពេលដែលព្រះអង្គចូលទិវង្គតទៅ ទំនងជាគ្មានបុត្របន្តរាជ្យផងនោះ ទើបភាពវឹកវរចលាចលក៏បានផ្ទុះឡើងសាជាថ្មី។
ទី៤.ព្រះបាទភវវរ្ម័នទី២ (៦៣៩-៦៥៥)
ភាពវឹកវរចលាចលដែលកើតឡើងក្នុងពេលព្រះបាទឥស្សណៈវរ្ម័ន សោយទិវង្គត ត្រូវបានវាយបង្ក្រាបយ៉ាងរហ័ស ដោយកម្លាំងដ៏ខ្លាំងក្លារបស់ព្រះបាទភវវរ្ម័នទី២ ដែលមានកងទ័ព និងនាម៉ឺនមន្ត្រីមានភក្តីភាពជាច្រើនចំពោះព្រះអង្គ។ គេមិនអាចដឹងថា តើព្រះបាទភវវរ្ម័នទី២ ទ្រង់ជាប់ព្រះញាតិខាងណាទេ។ តែសិលាចារិកនៅហាន់ជ័យ បានរំឭកនូវការពង្រឹងអំណាចអធិរាជរបស់ព្រះអង្គ។ ព្រះអង្គទ្រង់បានសាងទីកន្លែងសក្ការបូជា ឬប្រាសាទជាច្រើន។ តាមគេប៉ាន់ស្មានសិលាចារិកភ្នំបាយ៉ង់ សិលាចារិកភ្នំព្រះវិហារ កំពង់ឆ្នាំង ក៏ជាស្នាព្រះហស្តរបស់ព្រះអង្គដែរ។ ព្រះបាទភវវរ្ម័នទី២ ទ្រង់គ្រងរាជ្យពីឆ្នាំ៦៣៩ ដល់ឆ្នាំ៦៥៥ នៃគ្រិស្ដសករាជ។
ទី៥.ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី១ (៦៥៥-៦៨១)
ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី១ ជាព្រះរាជបុត្ររបស់ព្រះបាទភវវរ្ម័នទី២ ទ្រង់បានឡើងគ្រងរាជ្យបន្តពីបិតាព្រះអង្គ ក្នុងឆ្នាំ៦៥៥ នៃគ្រិស្ដសករាជ។ ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី១ ទ្រង់យកព្រះទ័យទុកដាក់ចំពោះការថែរក្សាទឹកដីដ៏ធំទូលាយ ដែលបុព្វបុរសរបស់ព្រះអង្គបានបន្សល់។ ចំពោះវិស័យការពារជាតិ ព្រះអង្គទ្រង់បង្កើតឱ្យមានកងទ័ពសេះ ហើយបានច្នៃវិធីសាស្ត្រទាក់ ឬផ្សាំងដំរីទៀតផង។ ក្នុងរជ្ជកាលរបស់ព្រះអង្គ គេឃើញមានសិលាចារិក ឬការកសាងប្រាសាទជាច្រើននៅវ្យាធៈបុរៈ និងវត្តភូចំប៉ាសាក់ នៃប្រទេសឡាវសព្វថ្ងៃ។ តាមការប៉ាន់ស្មាន ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី១ ប្រហែលជាសោយទិវង្គតនៅឆ្នាំ៦៨១ នៃគ្រិស្ដសករាជ។
ទី៦.ព្រះមហាក្សត្រិយ៍ជ័យទេវី (៦៨១-៧១៣)
ដោយព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី១ ពុំមានព្រះរាជបុត្រា ដែលអាចសោយរាជ្យស្នងពីព្រះអង្គបាន បុត្រីព្រះអង្គព្រះនាមជ័យទេវី ត្រូវឡើងគ្រងរាជ្យបន្តពីព្រះអង្គ។ ព្រះមហាក្សត្រិយ៍ជ័យទេវី សោយរាជ្យពីឆ្នាំ៦៨១ ពេលដែលព្រះបិតាទ្រង់សោយទិវង្គត រហូតដល់ឆ្នាំ៧១៣។ ក៏ប៉ុន្តែ អំណាចរបស់ព្រះនាងពុំមានមូលដ្ឋានរឹងមាំឡើយ ព្រោះនៅក្នុងសិលាចារិកមួយនៅអង្គរគេឃើញថា ព្រះនាងទ្រង់បានត្អូញត្អែរពីភាពច្របូកច្របល់ក្នុងចិត្តគំនិត និងទុក្ខវេទនានៃគ្រាកើតកលិយុគ៕
សម្រង់ចាក៖ www.rfa.org/khmer
